नमस्कार मित्रांनो,
शेतकऱ्यांसाठी महत्त्वाच्या असलेल्या प्रधानमंत्री फसल विमा योजना (PMFBY) अंतर्गत पीक विम्याचा अर्ज आता CSC (Common Service Centers - कॉमन सर्व्हिस सेंटर) मधून कसा भरायचा, याची सविस्तर माहिती आज आपण पाहणार आहोत. ही योजना नैसर्गिक आपत्तीमुळे पिकांचे नुकसान झाल्यास शेतकऱ्यांना आर्थिक मदत देते. CSC केंद्रावर काम करणाऱ्या VLE (Village Level Entrepreneur) बंधू-भगिनींसाठी हे मार्गदर्शन खूप उपयुक्त ठरेल, जेणेकरून ते शेतकऱ्यांची योग्य प्रकारे मदत करू शकतील.
या मार्गदर्शिकेत, विमा हप्ता (Premium) कॅल्क्युलेट करण्यापासून ते ऑनलाइन अर्ज सबमिट आणि पेमेंट करण्यापर्यंतची आणि आवश्यक कागदपत्रांची संपूर्ण माहिती दिली आहे. त्यामुळे कोणताही शेतकरी विम्यापासून वंचित राहणार नाही, याची खात्री करा!
१. पीक विम्याचा हप्ता (Premium) आणि नुकसान भरपाई (Sum Insured) कशी काढायची?
अर्ज भरण्यापूर्वी, शेतकऱ्याला किती पैसे भरावे लागतील आणि किती नुकसान भरपाई मिळू शकते, हे समजावणे महत्त्वाचे आहे. यासाठी तुम्ही PMFBY च्या अधिकृत वेबसाइटवरील 'इन्शुरन्स प्रीमियम कॅल्क्युलेटर'चा वापर करू शकता:
🔗 वेबसाइटवर जा
सर्वात प्रथम, pmfby.gov.in या अधिकृत वेबसाइटवर भेट द्या.
💰 'इन्शुरन्स प्रीमियम कॅल्क्युलेटर' निवडा
वेबसाइटवर आल्यानंतर, 'इन्शुरन्स प्रीमियम कॅल्क्युलेटर' या बटणावर क्लिक करा.
⚙️ तपशील निवडा
- सिझन (Season) आणि वर्ष (Year): 'खरीप २०२५' (किंवा जो सिझन असेल) आणि संबंधित वर्ष निवडा.
- स्कीम (Scheme): 'प्रधानमंत्री फसल विमा योजना' निवडा.
- राज्य (State): आपले 'महाराष्ट्र' राज्य निवडा.
- जिल्हा (District): संबंधित जिल्हा निवडा.
- पीक (Crop): शेतकरी जे पीक घेणार आहेत, ते पीक निवडा.
- क्षेत्र (Area): शेतकऱ्याची जमीन हेक्टर (Hectare) किंवा आर (Are) मध्ये टाका.
🧮 कॅल्क्युलेट करा
सर्व माहिती भरल्यानंतर, 'कॅल्क्युलेट' (Calculate) पर्यायावर क्लिक करा. तुम्हाला त्या जिल्ह्यासाठी आणि पिकासाठी विमा कंपनी, शेतकऱ्याने भरायची प्रीमियम रक्कम (Premium Paid by Farmer) आणि मिळणारी संभाव्य नुकसान भरपाई (Sum Insured) दिसेल.
💬 शेतकऱ्याला सांगा: 'प्रीमियम पेड बाय फार्मर' ही रक्कम शेतकऱ्याला भरायची आहे आणि 'सम इन्शुरन्स' म्हणजे नुकसान भरपाई मिळाल्यास जास्तीत जास्त किती पैसे मिळू शकतात.
२. CSC लॉगिन आणि पीक विमा अर्ज भरण्याची प्रक्रिया
शेतकऱ्याला प्रीमियमची माहिती दिल्यानंतर, आता तुम्हाला CSC लॉगिन करून अर्ज भरण्याची प्रक्रिया सुरू करायची आहे:
🚪 CSC लॉगिन
पुन्हा pmfby.gov.in वेबसाइटवर या. होम पेजवर, 'एनरोलमेंट पार्टनर्स' (Enrollment Partners) या पर्यायावर क्लिक करा आणि त्यानंतर 'CSC' ऑप्शन निवडा.
तुमचा CSC आयडी (ID), पासवर्ड (Password) आणि दिलेला कॅप्चा (Captcha) टाकून 'साइन इन' (Sign In) बटणावर क्लिक करा.
🌍 राज्य आणि योजना निवडा
लॉगिन झाल्यावर, 'महाराष्ट्र' राज्य निवडा. त्यानंतर, वर्ष (Year), सिझन (Season) (उदा. खरीप २०२५) आणि 'प्रधानमंत्री फसल विमा योजना' याची निवड करून 'सबमिट' (Submit) करा.
⚠️ महत्त्वाचे: योग्य योजना निवडल्याची खात्री करा, अन्यथा चुकीच्या योजनेसाठी अर्ज भरला जाऊ शकतो.
📝 नवीन अर्ज सुरू करा
आता तुम्हाला 'अप्लिकेशन' (Application) ऑप्शनमध्ये 'न्यू' (New)** बटण दिसेल. त्यावर क्लिक करा आणि 'अप्लिकेशन फॉर्म' (Application Form) निवडून अर्ज उघडा.
२.१. स्टेप १: बँक डिटेल्स (Bank Details) भरा
अर्जामधील पहिली पायरी म्हणजे शेतकऱ्याच्या बँकेची माहिती भरणे:
- शेतकऱ्याचा IFSC कोड (IFSC Code) टाका आणि 'व्हेरिफाय' (Verify) बटणावर क्लिक करा. (राज्य, जिल्हा, बँकेचे नाव, बँक शाखा हे आपोआप भरले जाईल).
- शेतकऱ्याचा बँक खाते क्रमांक (Bank Account Number) टाका आणि तो पुन्हा कन्फर्म करा.
- सर्व माहिती भरल्यावर 'चेक बँक डिटेल्स अँड कंटिन्यू' (Check Bank Details & Continue) वर क्लिक करा.
२.२. स्टेप २: फार्मर डिटेल्स (Farmer Details) - शेतकऱ्याची माहिती
यानंतर शेतकऱ्याची वैयक्तिक माहिती भरा:
- **नावाप्रमाणे पासबुकवर (Name as per Passbook): पासबुकवर जसे नाव आहे, तसेच अचूक स्पेलिंगसह भरा.
- आधारवर नावाप्रमाणे (Name as per Aadhar) आणि आधार नंबर (Aadhar Number): हे आपोआप येईल, न आल्यास टाका आणि 'व्हेरिफाय' करा.
- एग्रीस्टॅक फार्मर आयडी (AgriStack Farmer ID): हा आधार कार्डशी लिंक असल्यामुळे आपोआप येईल.
- नातेसंबंध (Relation Type) आणि नातेवाईकाचे नाव (Relative's Name): 'सन ऑफ', 'डॉटर ऑफ' निवडून संबंधित व्यक्तीचे नाव टाका.
- मोबाईल नंबर (Mobile Number): शेतकऱ्याचा मोबाईल नंबर टाका आणि 'व्हेरिफाय' करा. (शक्यतो फार्मर आयडी काढताना दिलेला नंबर वापरा.) तुम्हाला OTP येईल तो टाकून सबमिट करा.
- वय (Age), लिंग (Gender), कास्ट कॅटेगरी (Cast Category): ही माहिती योग्य प्रकारे भरा.
- शेतकरी कॅटेगरी (Farmer Category):
- ओनर (Owner): ज्या शेतकऱ्याचे नाव ७/१२ वर आहे (वैयक्तिक किंवा सामायिक) ते निवडले.
- टेनंट (Tenant): ज्यांनी भाडेतत्त्वावर जमीन घेतली आहे.
- शेअर क्रॉपर (Share Cropper): ज्यांनी जमीन कसायला दिली आहे आणि ते पीक विमा भरत आहेत.
- शेतकरी प्रकार (Farmer Type): स्मॉल (Small), मार्जिनल (Marginal) किंवा अदर (Other) निवडा.
- रहिवासी पत्ता (Residential Address): आधार कार्डवरील जिल्हा, तालुका, गाव, पत्ता आणि पिनकोड भरा.
- नॉमिनी डिटेल्स (Nominee Details): नॉमिनीचे नाव, वय, नातेसंबंध आणि पत्ता भरून 'सेव्ह अँड कंटिन्यू' (Save & Continue) करा. (ही माहिती काळजीपूर्वक भरा).
२.३. स्टेप ३: क्रॉप डिटेल्स (Crop Details) - पिकाची आणि जमिनीची माहिती
ही एक महत्त्वाची पायरी आहे जिथे तुम्ही पिकाची आणि जमिनीची माहिती भरता:
- जिल्हा (District), तालुका (Taluka), रेव्हेन्यू सर्कल (Revenue Circle - महसूल मंडळ), ग्रामपंचायत (Gram Panchayat), गावाचे नाव (Village Name): ही माहिती शेतकऱ्याच्या ७/१२ नुसार अचूक भरा.
- मिक्स क्रॉपिंग (Mixed Cropping):
- जर शेतकरी एकाच क्षेत्रात एकापेक्षा जास्त पिके घेत असेल (उदा. भुईमुगासोबत ईतर पीक), तर हा पर्याय ऑन (ON) करा.
- 'नंबर ऑफ क्रॉप्स' निवडा आणि प्रत्येक पिकाची 'पेरणीची तारीख' (Sowing Date) टाका.
- डिफाइन रेशो (Define Ratio): यासाठी दिलेली एक्सेल फाईल वापरा जी संबंधित CSC ग्रुपमध्ये मिळेल. एकूण जमीन हेक्टरमध्ये टाकून प्रत्येक पिकाने किती क्षेत्र व्यापले आहे, त्यानुसार रेशो कॅल्क्युलेट करा. 'Alert Message OK' आल्यास रेशो योग्य आहे. हा रेशो फॉर्ममध्ये भरा.
- जर मिक्स क्रॉपिंग नसेल, तर हा पर्याय बंद (OFF) ठेवा.
- पीक (Crop): शेतकरी ज्या पिकाचा विमा काढत आहे, ते पीक निवडा (उदा. भुईमूग ईतर).
- पेरणीची तारीख (Sowing Date): पिकाची पेरणी कधी केली, ती तारीख निवडा.
- मालकी (Ownership): 'ओनर' (७/१२ वर नाव), 'टेनंट' (भाडेतत्त्वावर जमीन), 'शेअर क्रॉपर' (कसायला दिलेली) यापैकी योग्य पर्याय निवडा.
- सर्वे नंबर (Survey Number/गट नंबर), खाता नंबर (Account Number): ७/१२ वरील गट नंबर आणि ८-अ नुसार खाते नंबर टाका.
- 'व्हेरिफाय' (Verify) बटणावर क्लिक करा. जमिनीची माहिती दिसेल.
- ज्या गटातील जमिनीवर पीक लावले आहे, तो गट निवडा आणि 'सबमिट' (Submit) करा.
- इन्शुरड एरिया इन हेक्टर(Insured Area in Hectare): येथे तुम्ही किती क्षेत्रात पीक लावले आहे ते एडिट करू शकता. 'फार्मर शेअर' आणि इतर माहिती दिसेल.
- शेवटी 'ॲड क्रॉप सर्वे नंबर फॉर इन्शुरन्स' (Add Crop Survey Number for Insurance) या बटणावर क्लिक करा. तुमचे पीक खाली ॲड झालेले दिसेल. अशाच पद्धतीने एकापेक्षा जास्त पिके ॲड करू शकता.
२.४. स्टेप ४: अप्लिकेशन डॉक्युमेंट्स (Application Documents) - कागदपत्रे अपलोड करा
ही पायरी अतिशय महत्त्वाची आहे. सर्व कागदपत्रे स्पष्ट आणि योग्य साईझमध्ये (उदा.पासबुकसाठी ५० KB च्या आत, इतर १०० KB च्या आत) अपलोड करा:
- पासबुक (Passbook): शेतकऱ्याचे बँक पासबुक अपलोड करा.
- लँड रेकॉर्ड (Land Record): शेतकऱ्याचा डिजिटल ७/१२ आणि ८-अ (नवीनतम) अपलोड करा.
- सोइंग सर्टिफिकेट (Sowing Certificate - पीक पेरा / स्व-घोषणापत्र):
- याचे स्वरूप तुम्हाला वेबसाइटच्या डिस्क्रिपशनमध्ये किंवा संबंधित CSC ग्रुपमध्ये मिळेल.
- फॉर्म प्रिंट काढून, त्यात पिकाची माहिती, क्षेत्र, गट नंबर भरून शेतकऱ्याची सही घ्या.
- हे सेल्फ-डिक्लेरेशन (स्व-घोषणापत्र) येथे अपलोड करा.
- सामायिक क्षेत्र असल्यास: पीक पेऱ्यासोबतच 'सामायिक सहमती पत्र' (ज्यात सर्व खातेदारांची नावे आणि सह्या असतील) हे सुद्धा PDF स्वरूपात 'सोइंग सर्टिफिकेट' मध्येच अपलोड करा.
- टेनंट सर्टिफिकेट (Tenant Certificate): ज्यांनी भाडेकरारावर जमीन घेतली आहे, त्यांनी त्यांचा भाडेकरार अपलोड करावा.
सर्व कागदपत्रे अपलोड झाल्यावर, 'प्रिव्ह्यू' (Preview) बटणावर क्लिक करून भरलेला संपूर्ण फॉर्म आणि अपलोड केलेली कागदपत्रे तपासा. खात्री झाल्यावर, 'सबमिट' (Submit) बटणावर क्लिक करा.
---
३. पेमेंट आणि पॉलिसी प्रिंट (Payment & Policy Print)
फॉर्म सबमिट झाल्यावर, शेवटची पायरी म्हणजे पेमेंट करणे आणि पॉलिसीची प्रिंट काढणे:
💳 पेमेंट करा
फॉर्म सबमिट केल्यानंतर, 'मेक पेमेंट' (Make Payment) ऑप्शनवर क्लिक करा. तुमचा CSC आयडी पासवर्ड आणि वॉलेट पिन (Wallet PIN) वापरून आवश्यक पेमेंट पूर्ण करा.
🖨️ पॉलिसी प्रिंट करा
पेमेंट यशस्वी झाल्यावर, तुम्हाला 'प्रिंट' (Print) बटण दिसेल. त्यावर क्लिक करून पीक विम्याच्या पॉलिसीची प्रिंट काढा आणि ती शेतकऱ्याला द्या.
४. भरलेल्या अर्जांची स्थिती तपासा (Application Status Tracking)
CSC पोर्टलवर तुम्हाला भरलेल्या अर्जांची स्थिती तपासण्यासाठी काही महत्त्वाचे पर्याय मिळतात:
- अप्लिकेशन (Application): तुम्ही भरलेला अर्ज येथे दिसेल.
- पेड अप्लिकेशन (Paid Application): येथे तुम्ही भरलेले आणि ज्यांचे पेमेंट झाले आहे, असे सर्व फॉर्म दिसतील. येथून तुम्ही पुन्हा प्रिंट काढू शकता.
- अनपेड (Unpaid): जर तुम्ही १२ तासांच्या आत पेमेंट केले नाही, तर फॉर्म येथून डिलीट होऊ शकतात. त्यामुळे अनपेडमध्ये फॉर्म ठेवू नका.
- रिव्हर्टेड अप्लिकेशन (Reverted Application): जर तुमच्या अर्जात काही त्रुटी असतील, तर तुम्ही तो फॉर्म एडिट करून पुन्हा अप्रुव्हलसाठी पाठवू शकता.
- अप्रुव्हड अप्लिकेशन (Approved Application): योग्यरित्या भरलेले फॉर्म काही दिवसांनी येथे 'अप्रुव्हड' स्थितीत दिसतील.
- रिजेक्टेड (Rejected): जर अर्ज कायमस्वरूपी नाकारला गेला असेल, तर तो येथे दिसेल.
💡 शेतकऱ्यांसाठी महत्त्वाची सूचना: शेतकऱ्याला पॉलिसीची प्रिंट दिल्यानंतर, पीक विमा काढणे म्हणजे काम संपले असे नाही! पिकाचे नुकसान झाल्यास, 'पिकाच्या नुकसानीसाठी दावा' (Claim for Crop Loss) ॲप किंवा टोल-फ्री हेल्पलाइन (14447) द्वारे नोंदवणे आवश्यक आहे. वेळेत दावा न केल्यास नुकसान भरपाई मिळत नाही, याची माहिती शेतकऱ्याला आवर्जून द्या.
---
CSC द्वारे शेतकऱ्यांना सशक्त करणे
CSC केंद्रांमधून प्रधानमंत्री फसल विमा योजनेचा अर्ज भरण्याची ही प्रक्रिया शेतकऱ्यांसाठी एक मोठी मदत आहे. यामुळे ग्रामीण भागातील शेतकऱ्यांचे पीक विमा योजनेशी जोडणी होते आणि नैसर्गिक आपत्तींमुळे होणाऱ्या नुकसानीपासून त्यांना आर्थिक संरक्षण मिळते.
एक VLE म्हणून, तुम्ही ही माहिती वापरून शेतकऱ्यांना अचूक आणि प्रभावी सेवा देऊ शकता, ज्यामुळे त्यांचे जीवनमान सुधारण्यास मदत होईल.
नेहमी विचारले जाणारे प्रश्न (FAQ)
प्रश्न १: पीक विम्याचा अर्ज भरण्यासाठी कोणती वेबसाइट वापरावी?
पीक विम्याचा अर्ज भरण्यासाठी प्रधानमंत्री फसल विमा योजनेची अधिकृत वेबसाइट pmfby.gov.in वापरावी.
प्रश्न २: पीक विमा प्रीमियम कसा कॅल्क्युलेट करायचा?
pmfby.gov.in वेबसाइटवर 'इन्शुरन्स प्रीमियम कॅल्क्युलेटर' या बटणावर क्लिक करून हंगाम, वर्ष, राज्य, जिल्हा, पीक आणि क्षेत्र निवडून प्रीमियम कॅल्क्युलेट करू शकता.
प्रश्न ३: पीक विमा अर्जासाठी कोणती कागदपत्रे लागतात?
मुख्यतः बँक पासबुक, डिजिटल ७/१२, ८-अ, आणि पीक पेरा (स्व-घोषणापत्र) ही कागदपत्रे लागतात. सामायिक क्षेत्र असल्यास 'सामायिक सहमती पत्र' देखील लागते.
प्रश्न ४: मिक्स क्रॉपिंग म्हणजे काय आणि त्याचा अर्ज कसा करायचा?
मिक्स क्रॉपिंग म्हणजे एकाच शेतात एकापेक्षा जास्त पिके घेणे. याचा अर्ज भरताना 'मिक्स क्रॉपिंग' पर्याय ऑन करून प्रत्येक पिकाचा पेरणीचा दिनांक आणि 'डिफाइन रेशो' एक्सेल फाईल वापरून कॅल्क्युलेट करून भरावा लागतो.
प्रश्न ५: पीक विमा भरल्यानंतर पिकाचे नुकसान झाल्यास काय करावे?
पीक विमा भरल्यानंतर पिकाचे नुकसान झाल्यास, विमा कंपनीला किंवा हेल्पलाइन (१४४४७) वर त्वरित कळवावे लागते. तसेच, PMFBY मोबाईल ॲपवरून 'पिकाच्या नुकसानीसाठी दावा' (Claim for Crop Loss) नोंदवावा लागतो. वेळेत दावा करणे महत्त्वाचे आहे.
