ई-नकाशा प्रकल्प: जमिनीचा नकाशा ऑनलाईन कसा पाहाल?
आज आपण **ई-नकाशा प्रकल्पाची** सविस्तर माहिती पाहणार आहोत, जो महाराष्ट्रातील शेतकऱ्यांसाठी त्यांच्या जमिनीच्या हद्दी निश्चित करण्यासाठी आणि इतर भूमी अभिलेखांची माहिती मिळवण्यासाठी अत्यंत महत्त्वाचा ठरला आहे. पूर्वीच्या काळातील जुने आणि नाजूक नकाशे आता **महाभुनकाशा (mahabhunakasha.mahabhumi.gov.in)** या सरकारी संकेतस्थळावर डिजिटल स्वरूपात उपलब्ध आहेत. हा प्रकल्प डिजिटल सातबारा आणि ८-अ उताऱ्यांच्या जोडीने जमीनधारकांना ऑनलाइन नकाशा पाहण्याची सुविधा देतो. या लेखात, गावाचा नकाशा आणि प्लॉट नंबर वापरून विशिष्ट शेतजमिनीचा नकाशा कसा शोधायचा, तसेच जमिनीच्या मालकाची माहिती कशी मिळवायची, याबद्दल सविस्तर मार्गदर्शन केले आहे.
---ई-नकाशा प्रकल्प: महत्त्व, उद्देश आणि शेतकऱ्यांसाठी प्रमुख फायदे
**ई-नकाशा प्रकल्प** हा महाराष्ट्र शासनाचा एक महत्त्वपूर्ण डिजिटल पुढाकार आहे, जो जमिनीचे नकाशे ऑनलाइन उपलब्ध करून देतो. हा प्रकल्प शेतकऱ्यांसाठी अनेक दृष्टीने उपयुक्त ठरतो:
प्रकल्पाचे उद्दिष्ट आणि गरज:
- **जुने नकाशे डिजिटायझेशन:** भूमि अभिलेख विभागाच्या तालुका स्तरावरील कार्यालयात १८८० पासूनचे विविध प्रकारचे जुने नकाशे साठवलेले आहेत. हे नकाशे जमिनीच्या हद्दी निश्चित करण्यासाठी अत्यंत महत्त्वाचे असतात, परंतु काळाच्या ओघात ते नाजूक स्थितीत आले आहेत. त्यांना भविष्यासाठी सुरक्षित ठेवण्यासाठी आणि जनतेला सहज उपलब्ध करून देण्यासाठी सरकारने **ई-नकाशा प्रकल्प** हाती घेतला आहे.
- **डिजिटल भूमी अभिलेख:** या प्रकल्पांतर्गत, फाळणी नकाशे, भूसंपादन नकाशे, बिनशेती नकाशे इत्यादींचे डिजिटायझेशन केले जात आहे. यामुळे, आता जनतेला डिजिटल सातबारा आणि आठ-अ उताऱ्यासोबतच हे सर्व डिजिटल नकाशे देखील ऑनलाइन पद्धतीने पाहता येणार आहेत.
शेतकऱ्यांसाठी प्रमुख फायदे:
- **सुगम उपलब्धता:** शेतकऱ्यांना त्यांच्या जमिनीच्या हद्दी जाणून घेण्यासाठी किंवा शेतात जाण्यासाठी नवीन रस्ता काढायचा असल्यास जमिनीचा नकाशा आवश्यक असतो. या प्रकल्पामुळे आता जमिनीचे डिजिटल नकाशे ऑनलाइन सहज उपलब्ध झाले आहेत.
- **वेळेची आणि पैशाची बचत:** पूर्वी नकाशे पाहण्यासाठी किंवा मिळवण्यासाठी भूमि अभिलेख विभागाच्या तालुका स्तरावरील कार्यालयात प्रत्यक्ष जावे लागत असे, ज्यात वेळ आणि पैसा खर्च होत असे. आता शेतकरी त्यांच्या सोयीनुसार घरबसल्या **mahabhunakasha.mahabhumi.gov.in** या संकेतस्थळावर जाऊन गावाचा किंवा त्यांच्या शेतजमिनीचा नकाशा ऑनलाइन पाहू शकतात.
- **सविस्तर मालकी माहिती:** शेतकरी आपल्या सातबारा उताऱ्यावरील गट क्रमांक टाकून त्यांच्या जमिनीचा गट नकाशा पाहू शकतात. तसेच, डावीकडील **'plot info'** या रकान्याखाली, नमूद केलेल्या गट नकाशातील शेतजमीन कोणाच्या नावावर आहे, त्या शेतकऱ्याचे नाव आणि त्याच्या नावावर किती जमीन आहे, याची सविस्तर माहिती उपलब्ध होते. एका गट क्रमांकातील सर्व शेतकऱ्यांची माहिती इथे मिळते.
- **नकाशाची स्पष्टता:** डिजिटल नकाशे **'झूम इन'** किंवा **'झूम आऊट'** करून मोठ्या किंवा छोट्या आकारात स्पष्टपणे पाहता येतात, ज्यामुळे माहिती समजून घेणे सोपे होते.
थोडक्यात, **ई-नकाशा प्रकल्पामुळे** जुने आणि महत्त्वाचे जमिनीचे नकाशे डिजिटल स्वरूपात ऑनलाइन उपलब्ध झाल्यामुळे शेतकऱ्यांना त्यांच्या जमिनीबद्दलची आवश्यक माहिती जलद आणि सहजपणे मिळवणे शक्य झाले आहे, ज्यामुळे त्यांच्या अनेक समस्यांचे निराकरण झाले आहे.
---ई-नकाशा प्रणालीद्वारे गावाचा आणि वैयक्तिक शेतजमिनीचा नकाशा कसा मिळवाल?
**ई-नकाशा प्रणालीद्वारे** गावाचा आणि वैयक्तिक शेतजमिनीचा नकाशा मिळवण्यासाठी खालील सोप्या पद्धतीचा वापर करता येतो:
१. प्रणालीवर प्रवेश करणे:
- सगळ्यात आधी तुम्हाला Google वर **mahabhunakasha.mahabhumi.gov.in** असं सर्च करायचं आहे किंवा थेट या संकेतस्थळाला भेट द्यायची आहे. त्यानंतर एक नवीन पेज तुमच्यासमोर उघडेल.
२. गावाचा नकाशा कसा मिळवायचा:
- उघडलेल्या पेजवर डाव्या बाजूला **'Location'** नावाचा रकाना दिसेल.
- या रकान्यात तुम्हाला तुमचं **राज्य (State)** निवडायचं आहे.
- **'Category'** मध्ये तुम्ही ग्रामीण भागात असाल तर **'Rural'** आणि शहरी भागात असाल तर **'Urban'** हा पर्याय निवडायचा आहे.
- त्यानंतर तुमचा **जिल्हा (District), तालुका (Taluka) आणि गाव (Village)** निवडायचं आहे.
- सगळ्यात शेवटी **'village map'** यावर क्लिक करायचं आहे.
- यामुळे तुमच्या शेतजमीन ज्या गावात येते, त्या गावाचा नकाशा स्क्रीनवर उघडेल.
- नकाशा मोठ्या किंवा छोट्या आकारात पाहण्यासाठी (झूम इन / झूम आउट) डावीकडील **'+' किंवा '-'** या बटणांवर क्लिक करावे. 'होम' या पर्यायासमोरील आडव्या बाणावर क्लिक करून तुम्ही हा नकाशा पूर्ण स्क्रीनमध्ये पाहू शकता.
३. वैयक्तिक शेतजमिनीचा (गट) नकाशा कसा मिळवायचा:
- गावाच्या नकाशासाठी वापरलेल्या त्याच पेजवर **'search by plot number'** या नावानं एक रकाना दिलेला आहे.
- इथे तुम्हाला तुमच्या सातबारा उताऱ्यावरील **गट क्रमांक** टाकायचा आहे.
- गट क्रमांक टाकल्यावर तुमच्या जमिनीचा गट नकाशा उघडेल.
- 'होम' या पर्यायासमोरील आडव्या बाणावर क्लिक करून आणि मग वजाबाकीचं **(-)** बटण दाबून तुम्ही पूर्ण नकाशा पाहू शकता.
- डावीकडे **'plot info'** या रकान्याखाली तुम्ही नमूद केलेल्या गट नकाशातील शेतजमीन कोणाच्या नावावर आहे, त्या शेतकऱ्याचे नाव आणि त्याच्या नावावर किती जमीन आहे, याची सविस्तर माहिती दिलेली असते. एका गट क्रमांकात ज्या ज्या शेतकऱ्याची जमीन आहे, त्याची सविस्तर माहिती इथे मिळते.
वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न (FAQ)
प्रश्न 1: जमिनीचा गाव नकाशा ऑनलाईन कसा पाहता येतो?
उत्तर: गावाचा नकाशा ऑनलाईन पाहण्यासाठी, सर्वप्रथम तुम्हाला **mahabhunakasha.mahabhumi.gov.in** या संकेतस्थळाला भेट द्यावी लागेल. त्यानंतर, डाव्या बाजूला 'Location' या रकान्यात तुमचे राज्य निवडावे. ग्रामीण भागासाठी 'रुरल' आणि शहरी भागासाठी 'अर्बन' पर्याय निवडून, तुमचा जिल्हा, तालुका आणि गाव निवडा. शेवटी 'village map' वर क्लिक केल्यास तुमच्या गावाचा नकाशा स्क्रीनवर दिसेल.
प्रश्न 2: आपल्या विशिष्ट जमिनीचा गट नकाशा कसा काढता येतो?
उत्तर: तुमच्या विशिष्ट जमिनीचा गट नकाशा काढण्यासाठी, **mahabhunakasha.mahabhumi.gov.in** या संकेतस्थळावर **'search by plot number'** या रकान्यात तुमच्या ७/१२ उताऱ्यावरील गट क्रमांक टाकावा लागेल. गट क्रमांक टाकल्यावर तुमच्या जमिनीचा गट नकाशा स्क्रीनवर ओपन होईल.
प्रश्न 3: ऑनलाईन नकाशा पाहताना झूम इन आणि झूम आउट कसे करावे?
उत्तर: ऑनलाईन नकाशा पाहताना, नकाशा मोठ्या किंवा छोट्या आकारात पाहण्यासाठी, म्हणजे झूम इन किंवा झूम आउट करण्यासाठी, डावीकडील '+' किंवा '-' या बटणांवर क्लिक करावे. 'होम' या पर्यायासमोरील आडव्या बाणावर क्लिक करून तुम्ही नकाशा फुल स्क्रीनमध्ये पाहू शकता आणि त्यानंतर वजाबाकीचे (-) बटण दाबून पूर्ण नकाशा पाहू शकता.
प्रश्न 4: गट नकाशामध्ये शेतकऱ्याची माहिती कशी पाहता येते?
उत्तर: गट नकाशा ओपन झाल्यावर, डावीकडे **'plot info'** या रकान्याखाली तुम्ही नमूद केलेल्या गट नकाशातील शेतजमीन कोणाच्या नावावर आहे, त्या शेतकऱ्याचे नाव आणि त्याच्या नावावर किती जमीन आहे, याची सविस्तर माहिती दिलेली असते. एका गट क्रमांकात ज्या ज्या शेतकऱ्याची जमीन आहे, त्या सर्वांची सविस्तर माहिती येथे उपलब्ध असते.
प्रश्न 5: जुने नकाशे डिजिटल स्वरूपात उपलब्ध करून देण्याची गरज काय होती?
उत्तर: तालुका स्तरावरील भूमि अभिलेख कार्यालयात साठवलेले जुने नकाशे (१८८० पासूनचे) हे अत्यंत नाजूक स्थितीत आहेत. जमिनीच्या हद्दी कायम करण्याचा निर्णय या नकाशांच्या आधारे घेतला जातो, त्यामुळे ते महत्त्वाचे आहेत. परंतु, त्यांची नाजूक स्थिती पाहता त्यांना भविष्यासाठी सुरक्षित ठेवणे आणि जनतेला सहज उपलब्ध करून देणे आवश्यक होते. म्हणूनच, हे नकाशे डिजिटल स्वरूपात उपलब्ध करून देण्यासाठी **ई-नकाशा प्रकल्प** हाती घेण्यात आला.
प्रश्न 6: ऑनलाईन जमिनीचा नकाशा काढण्याचे फायदे काय आहेत?
उत्तर: ऑनलाईन जमिनीचा नकाशा उपलब्ध झाल्यामुळे शेतकऱ्यांना आणि नागरिकांना अनेक फायदे झाले आहेत. यामध्ये प्रामुख्याने, शेतात जाण्यासाठी नवीन रस्ता काढणे किंवा जमिनीच्या हद्दी निश्चित करणे यासाठी नकाशाची उपलब्धता सहज झाली आहे. तसेच, भूमि अभिलेख कार्यालयात प्रत्यक्ष जाण्याची आवश्यकता कमी झाली असून, घरबसल्या किंवा कोठूनही आवश्यक माहिती मिळवणे शक्य झाले आहे. यामुळे वेळ आणि पैसा दोन्हीची बचत होते.
प्रश्न 7: ई-नकाशा प्रकल्प जमिनीचे नकाशे ऑनलाइन पाहण्यासाठी कसा उपयुक्त ठरतो?
उत्तर: ई-नकाशा प्रकल्प जमिनीचे नकाशे ऑनलाइन पाहण्यासाठी अत्यंत उपयुक्त ठरतो. पूर्वी भूमि अभिलेख विभागाच्या तालुका स्तरावरील कार्यालयात असलेले 1880 पासूनचे जुने आणि नाजूक नकाशे आता या प्रकल्पांतर्गत डिजिटल स्वरूपात (फाळणी, भूसंपादन, बिनशेती नकाशे) ऑनलाइन उपलब्ध झाले आहेत. यामुळे डिजिटल सातबारा आणि आठ-अ उताऱ्यासोबतच नकाशे देखील सहज पाहता येतात.
प्रश्न 8: ई-नकाशा प्रणालीद्वारे गावाचा आणि वैयक्तिक शेतजमिनीचा नकाशा कसा मिळवता येतो?
उत्तर: ई-नकाशा प्रणालीद्वारे नकाशा मिळवण्यासाठी **mahabhunakasha.mahabhumi.gov.in** या संकेतस्थळाला भेट द्या. गावाचा नकाशा पाहण्यासाठी 'Location' मध्ये राज्य, 'Category' (Rural/Urban), जिल्हा, तालुका आणि गाव निवडून 'village map' वर क्लिक करा. वैयक्तिक गट नकाशासाठी 'search by plot number' मध्ये गट क्रमांक टाका. दोन्ही नकाशे 'झूम इन'/'झूम आऊट' करता येतात आणि गट नकाशामध्ये 'plot info' अंतर्गत मालकाची माहितीही दिसते.
प्रश्न 9: ई-नकाशा प्रकल्पाचा उद्देश काय आहे आणि तो शेतकऱ्यांना कसा मदत करेल?
उत्तर: ई-नकाशा प्रकल्पाचा मुख्य उद्देश जुने आणि नाजूक स्थितीत असलेले जमिनीचे नकाशे डिजिटल स्वरूपात ऑनलाइन उपलब्ध करणे हा आहे. यामुळे शेतकऱ्यांना त्यांच्या जमिनीच्या हद्दी जाणून घेण्यासाठी किंवा नवीन रस्ता काढण्यासाठी आवश्यक असलेले नकाशे घरबसल्या सहज उपलब्ध होतात. यामुळे वेळेची बचत होते, सविस्तर मालकी माहिती मिळते आणि डिजिटल नकाशांच्या स्पष्टतेमुळे माहिती समजून घेणे सोपे होते.