शेतकरी ओळखपत्र: ॲग्रीस्टॅक, हवामान अंदाज आणि सरकारी योजनांचे सविस्तर लाभ
**ॲग्रीस्टॅक** हा केंद्र सरकारचा एक महत्त्वाकांक्षी प्रकल्प आहे, जो भारतीय कृषी क्षेत्रात डिजिटल क्रांती घडवून आणण्यासाठी सुरू करण्यात आला आहे. या प्रकल्पांतर्गत, शेतकऱ्यांना विविध सरकारी योजनांचा थेट लाभ देण्यासाठी **शेतकरी ओळख प्रमाणपत्र (Farmer ID)** नोंदणी अनिवार्य केली आहे. आतापर्यंत साडेसहा कोटींहून अधिक शेतकऱ्यांनी या ओळखपत्रासाठी नोंदणी केली आहे.
या महत्त्वपूर्ण बदलांमध्ये, केंद्रीय कृषी मंत्रालयाने ॲग्रीस्टॅक प्रकल्पात **हवामान अंदाजाचा नवीन विभाग** जोडण्याचा निर्णय घेतला आहे. यामुळे शेतकऱ्यांना त्यांच्या गावाच्या पातळीवर अचूक हवामानाची माहिती त्यांच्या मोबाईलवर उपलब्ध होईल, ज्यामुळे त्यांना शेती कामाचे नियोजन सोपे होईल आणि नैसर्गिक आपत्तींमुळे होणारे नुकसान टाळण्यास मदत होईल.
ॲग्रीस्टॅक प्रकल्पाद्वारे शेतकऱ्यांसाठी डिजिटल ओळखपत्र आणि सेवा.
ॲग्रीस्टॅक प्रकल्प आणि शेतकरी ओळखपत्र (Farmer ID): सर्वसमावेशक माहिती
**ॲग्रीस्टॅक प्रकल्प** हा केंद्र सरकारचा एक महत्त्वाचा उपक्रम आहे, ज्याचा मुख्य उद्देश कृषी क्षेत्राला डिजिटल तंत्रज्ञानाशी जोडून शेतकऱ्यांना सक्षम करणे आहे. या प्रकल्पाचा एक महत्त्वाचा भाग म्हणजे **शेतकरी ओळखपत्र (Farmer ID)**.
शेतकरी ओळखपत्र (Farmer ID) चे उद्दिष्ट आणि महत्त्व:
- **योजनांचा थेट लाभ:** हा आयडी शेतकऱ्यांसाठी केंद्र आणि राज्य शासनाच्या सर्व **आर्थिक लाभाच्या योजनांपर्यंत** (उदा. पीक विमा, पीएम किसानचा हप्ता, नमोचा हप्ता) पोहोचण्यासाठी **अनिवार्य** करण्यात आला आहे. या आयडीशिवाय शेतकऱ्यांना विविध योजनांचे लाभ मिळणार नाहीत.
- **प्रशासकीय सुलभता:** या ओळखपत्रामुळे सरकारी यंत्रणांना शेतकऱ्यांची अचूक माहिती मिळते, ज्यामुळे योजनांचे **पारदर्शक वाटप** आणि अंमलबजावणी सुलभ होते.
- **नोंदणी स्थिती:** देशभरात आतापर्यंत सुमारे **6.5 कोटी (साडेसहा कोटी)** शेतकऱ्यांनी त्यांचे फार्मर आयडी नोंदवले आहेत. एकूण 12 कोटी शेतकरी या आयडीसाठी पात्र आहेत. महाराष्ट्रात 1.72 कोटी शेतकरी पात्र असून, त्यापैकी सुमारे **1 कोटी** शेतकऱ्यांनी फार्मर आयडी मिळवला आहे.
- **नोंदणी प्रक्रिया:** शेतकरी आपल्या मोबाईलवरून किंवा CSC केंद्रांमार्फत या ओळखपत्रासाठी अर्ज किंवा नोंदणी करू शकतात. याची सविस्तर माहिती ऑनलाइन उपलब्ध आहे.
- **परिणाम:** जर शेतकऱ्यांनी नोंदणी केली नाही, तर त्यांना केंद्र आणि राज्य शासनाच्या आर्थिक लाभाच्या योजनांपासून **वंचित राहावे** लागू शकते.
ॲग्रीस्टॅक प्रकल्पातील नवीन बदल: गाव पातळीवरील हवामान अंदाज
केंद्रीय कृषी मंत्रालयाने ॲग्रीस्टॅक प्रकल्पामध्ये **हवामान अंदाजाचा एक नवीन आणि महत्त्वाचा विभाग (सेगमेंट)** जोडण्याचा महत्त्वपूर्ण निर्णय घेतला आहे. या बदलामुळे शेतकऱ्यांना त्यांच्या शेती कामाचे नियोजन अधिक प्रभावीपणे करता येईल आणि नैसर्गिक आपत्तींमुळे होणारे नुकसान कमी होईल.
हवामान अंदाजाची नवीन प्रणाली आणि वैशिष्ट्ये:
- **गाव पातळीवरील अचूकता:** सध्या भारतीय हवामान विभाग (IMD) जिल्हा किंवा तालुका पातळीवर अंदाज देतो. परंतु, भविष्यात **'भारत वेदर फोरकास्ट'** सारख्या नवीन प्रणालींचा वापर करून शेतकऱ्यांना त्यांच्या **6 किलोमीटर (किंवा 3 ते 6 किलोमीटर)** परिसरातील हवामानाची अत्यंत **अचूक माहिती** दिली जाईल.
- **तंत्रज्ञानाचा वापर आणि माहितीचा स्रोत:** ॲग्रीस्टॅक प्रकल्पांतर्गत शेतकऱ्यांची गाव, तालुका, जिल्हा आणि ठिकाणासह (लोकेशन) सर्व माहिती गोळा केली जाते. याच माहितीचा वापर करून, भारतीय हवामान विभाग (IMD) त्या विशिष्ट शेतकऱ्याला त्याच्या क्षेत्रातील हवामानाची माहिती उपलब्ध करून देईल. केंद्रीय कृषी सचिव **देवेश चतुर्वेदी** यांनी या संदर्भात माहिती दिली आहे आणि केंद्रीय कृषी मंत्रालयाची भारतीय हवामान विभागासोबत यावर चर्चा चालू आहे.
- **मिळणारी माहिती:** फार्मर आयडीची नोंदणी केल्यावर, शेतकऱ्याला त्याच्या मोबाईलवर त्याच्या भागातील **वाऱ्याचा वेग, पावसाची शक्यता, हवेतील आर्द्रता, तापमान** यासारखी अचूक माहिती हवामान खात्यामार्फत मिळू शकेल.
अचूक हवामान अंदाजामुळे शेतकऱ्यांना शेती नियोजनात मदत.
नैसर्गिक आपत्तीपासून बचाव आणि आर्थिक जोखीम कमी:
**नैसर्गिक आपत्ती (Natural Disaster)** हे शेतकऱ्यांसाठी सातत्याने एक मोठे संकट राहिले आहे, ज्यामुळे त्यांना मोठ्या प्रमाणात आर्थिक नुकसान होते. ॲग्रीस्टॅक प्रकल्पातील अचूक हवामान अंदाजाचा विभाग या संकटापासून शेतकऱ्यांचा बचाव करण्यासाठी महत्त्वपूर्ण ठरणार आहे.
- **नियोजन सोपे:** अचूक हवामान अंदाजामुळे शेतकऱ्यांना त्यांच्या शेती कामाचे नियोजन (उदा. पेरणी, सोयाबीन काढणी, कीटकनाशक फवारणी) सहज आणि सोप्या पद्धतीने करता येईल. यामुळे नैसर्गिक आपत्तींमुळे होणारी जोखीम कमी होईल.
- **आर्थिक संरक्षण:** सातत्याने नैसर्गिक आपत्तींचे संकट शेतकऱ्यांच्या डोक्यावर घोंगावत असते. अशा स्थितीत अचूक हवामान अंदाज मिळाल्यास त्यांना पिकांचे नुकसान टाळता येईल किंवा ते कमी करता येईल, ज्यामुळे **मोठी आर्थिक जोखीम कमी** होईल.
- **फार्मर आयडीची भूमिका:** फार्मर आयडीची नोंदणी केलेल्या शेतकऱ्यांची सर्व माहिती (गाव, तालुका, जिल्हा, लोकेशन) ॲग्रीस्टॅक प्रकल्पात गोळा केली जाते. याच माहितीचा वापर करून हवामान विभाग त्या विशिष्ट शेतकऱ्याला त्याच्या अचूक स्थानानुसार माहिती मोबाईलवर उपलब्ध करून देईल.
थोडक्यात, ॲग्रीस्टॅक प्रकल्प केवळ पीक विमा, पीएम किसान हप्ता, नमो हप्ता किंवा विविध कृषी विभागाच्या योजनांपुरता मर्यादित न राहता, शेतकऱ्यांना नैसर्गिक आपत्तीपासून संरक्षण आणि आर्थिक जोखीम कमी करण्यासाठी हवामानाचा अचूक अंदाज देण्यासाठीही उपयुक्त ठरेल अशी अपेक्षा आहे.
फार्मर आयडीमुळे शेतकऱ्यांना शासकीय योजनांचा थेट लाभ.